Του Ανδρεα Καριτζη* Η περίοδος που διανύουμε χαρακτηρίζεται από μια γενικευμένη αμηχανία στο εσωτερικό της δικής μας Αριστεράς για πολλούς λόγους, που η έκταση του άρθρου δεν επιτρέπει την πλήρη εξέτασή τους. Θα αρκεστώ, έτσι, σε μια αδρή περιγραφή με στόχο να σχηματοποιηθεί κάπως το τι πρέπει να κάνουμε, κατά τη γνώμη μου, από εδώ και εμπρός. Υπό μια έννοια, ζούμε ένα τέλος εποχής. Αλλά ας αρχίσουμε από λίγο πιο πριν.
Η παγκόσμια και ιδίως η ευρωπαϊκή Αριστερά αμέσως μετά την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» έδωσε έναν αγώνα επιβίωσης και, κόντρα στις δυσοίωνες προβλέψεις, είκοσι χρόνια μετά, συνεχίζει να υπάρχει, προσπαθώντας να βρει τον δρόμο της. Η επιτυχία αυτή --γιατί περί επιτυχίας πρόκειται-- οφείλεται σε όλους όσοι (αριστεροί/ες από διαφορετικές παραδόσεις και καταγωγές), σε πολύ δύσκολες στιγμές, κράτησαν ζωντανό το όραμα της Αριστεράς, ξεκινώντας από την αρχή και ακόμη πιο πίσω. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, σήμερα κλείνει σιγά σιγά ο κύκλος αυτός: ο κύκλος της απόκρουσης του «Τέλους της Ιστορίας», του σχεδίου «να υπάρχουμε και μετά την πτώση του Τείχους». Για να πάμε ακόμη πιο μακριά, δεν φτάνει πια μόνο το πείσμα και η επιμονή στις αξίες και τα ιδανικά της Αριστεράς. Χρειάζεται μια νέα νοηματοδότηση του χειραφετητικού προτάγματος στη σύγχρονη εποχή, η κριτική αναθεώρηση της θεωρίας και της πρακτικής μας και άλλα πολλά.
Σʼ αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε η δική μας Αριστερά πιο τολμηρά τα τελευταία χρόνια. Δοκίμασε νέα πράγματα και ήταν ανοιχτή σε νέα ερεθίσματα. Όμως --παρά τις ευνοϊκές συνθήκες-- δεν φαίνεται να καταφέρνει προς το παρόν να αλλάξει ριζικά τον συσχετισμό δύναμης, παρά τις μεγάλες προσπάθειές της: την αδιαπραγμάτευτη στήριξη του εγχειρήματος της ενότητας της Αριστεράς, την αποφασιστική και ανυστερόβουλη στήριξη των κινημάτων, των εργαζομένων και της νεολαίας, την αταλάντευτη αντίθεση στην κυβερνητική πολιτική και το κατεστημένο που δεν μετρούσε πολιτικό κόστος. Τα έκανε όλα αυτά προσπαθώντας να είναι ταυτόχρονα μαχητική αλλά και ανοιχτή σε όσους, και ιδιαίτερα τους νέους, δεν γνωρίζουν την «αργκό» της Αριστεράς. Τα έκανε δοκιμάζοντας νέα κανάλια επικοινωνίας αλλά και συνύπαρξης όπως τα Φόρουμ και νέες πραγματικότητες όπως τα νέα κοινωνικά κινήματα, βάζοντας το γέλιο και άλλα χρώματα δίπλα στο βλοσυρό ύφος και το κόκκινο χρώμα της δικής μας, της δικής μου Αριστεράς. Τα έκανε συνδυάζοντας τον αγώνα για το μικρό και το μεγάλο και τη σθεναρή αντίσταση με την ανάπτυξη μιας ανταγωνιστικής λογικής για το πώς μπορούν να είναι τα πράγματα.
Κάνοντάς τα όλα αυτά, κατάφερε να αναζωπυρώσει τη σχέση της με τμήματα του πληθυσμού που τη χρειάζονται, να χτίσει μια καινούρια (έστω και επισφαλή) σχέση με τη νεολαία. Και όμως, σε πρώτο χρόνο, όπως φαίνεται σήμερα, δεν κατάφερε να αλλάξει τον συσχετισμό δύναμης, ιδιαίτερα στην κρίσιμη περίοδο της κρίσης. Ακόμη και αν η απογοήτευση για το ότι δεν άλλαξε το τοπίο είναι υπερβολική, αφού ο δρόμος είναι πολύ μακρύς, οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο κάμψης. Τα πρώτα μας βήματα στην κατεύθυνση μιας νέας ταυτότητας της Αριστεράς συναντούν δυσκολίες που επιτείνουν την ανασφάλεια και την αμφιβολία που συνοδεύουν καθετί καινούριο. Η (έστω φαινομενική) εξάντληση των εργαλείων μας (ό,τι ξέραμε να κάνουμε ή ό,τι φανταζόμασταν ότι έπρεπε να κάνουμε το κάναμε και δεν φαίνεται να δούλεψε), η ιστορική διάσταση της κρίσης και των συνεπειών της και η συνεπαγόμενη ανάγκη να παρέμβουμε αποτελεσματικά και γρήγορα επιτείνουν την πίεση, την απογοήτευση και την αμηχανία.
Αυτό είναι κατά τη γνώμη μου το έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύσσονται όλα τα κακώς κείμενα της τελευταίας περιόδου στην Αριστερά μας. Δεν θέλω να απαλλάξω κανέναν από το μερίδιο της ευθύνης που φέρει για το κακό κλίμα το οποίο επικρατεί σήμερα στον χώρο, αλλά πιστεύω βαθιά ότι όσα έχουμε ζήσει τους τελευταίους μήνες και μας έχουν πληγώσει είναι, κατά κύριο λόγο, συμπτώματα της απογοήτευσης και της αμηχανίας, και όχι οι αιτίες της.
Υπό μια έννοια, η ολοκλήρωση του προηγούμενου κύκλου της επιβίωσης της Αριστεράς και η έναρξη μιας καινούριας φάσης για τη δική μας Αριστερά --με τις αντιφάσεις της και την πρόσκαιρη αναδίπλωση που φαίνεται να τη συνοδεύει-- βιώνεται με τραυματικό τρόπο, με έντονο υπαρξιακό άγχος και με μια τάση ενδοαριστερής αντιπαράθεσης. Βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου η καινούρια ταυτότητα πασχίζει να γεννηθεί, αλλά δεν έχει αποκτήσει ακόμη γερά θεμέλια, με αποτέλεσμα οι παλιότερες ταυτότητες να μας ελκύουν πάλι. Ανασύρονται παλιές διαχωριστικές γραμμές και τονίζονται οι διαφορές. Μπαίνουμε δηλαδή στην αντίστροφη ακριβώς πορεία από αυτή που ακολουθήσαμε τα τελευταία χρόνια, ανιχνεύοντας τα χαρακτηριστικά μιας νέας Αριστεράς.
Πιστεύω βαθιά ότι δεν έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε πίσω πια. Πρέπει, όλοι και όλες, να γυρίσουμε την πλάτη στα κελεύσματα του παρελθόντος μας, να ανακόψουμε την παλινδρόμηση που δεν θα βγάλει πουθενά. Μόνο μπροστά μπορούμε να πάμε, στη νέα Αριστερά που ψηλαφούμε και αναζητούμε τα τελευταία χρόνια όλοι μαζί, με αντιφάσεις και προβλήματα.
Νέα Αριστερά σημαίνει νέο πλαίσιο λειτουργίας και συνύπαρξης, νέο περιεχόμενο στην πολιτική μας δράση, νέα κουλτούρα. Χρειάζεται, επίσης, ένας «οδικός χάρτης» για τον τρόπο που θα συζητήσουμε τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν, τον τρόπο που θα αποφασιστούν, τον τρόπο που όλοι και όλες θα μάθουμε να συμπεριφερόμαστε και να δρούμε διαφορετικά, ώστε να εμπνεύσουμε και να εμπνευστούμε.
Σκέψεις για το νέο περιεχόμενο της πολιτικής μας παρέμβασης
Διατυπώνω ενδεικτικά κάποιες σκέψεις για το νέο περιεχόμενο της πολιτικής μας παρέμβασης. Ο 21ος αιώνας θα είναι ένας αιώνας τρομακτικών αλλαγών και απίστευτης βαρβαρότητας. Στο έδαφος της κρίσης και της οικολογικής καταστροφής η κοινωνία κονιορτοποιείται, φαινόμενα «όλοι εναντίον όλων» θα ενταθούν, η κοινωνική περιθωριοποίηση και περιβαλλοντική υποβάθμιση θα κυριαρχήσουν, ενώ το πολιτικό επίπεδο θα συρρικνώνεται διαρκώς και θα χάνει την πρωτοκαθεδρία. Σε μια τέτοια περίοδο ο προσανατολισμός των πολιτικών οργανώσεων και των κομμάτων της Αριστεράς ίσως πρέπει να αλλάξει ριζικά. Ίσως να πρέπει να κινηθούν σε δρόμους που κινήθηκε η Αριστερά στη χώρα μας σε εποχές όπου χρειάστηκε να οργανώσει την καθημερινότητα του λαού και να επιλύσει προβλήματα -- πέρα δηλαδή από τη λειτουργία που έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε ότι επιτελούν τα κόμματα της Αριστεράς (συμπύκνωση των δυνάμεων της εργασίας και εκπροσώπηση των συμφερόντων τους στο πολιτικό επίπεδο). Στον 21ο αιώνα ίσως χρειάζεται μια έμφαση στο κοινωνικό πεδίο, αφού η διάρρηξη του κοινωνικού ιστού και η συρρίκνωση του πολιτικού πεδίου επιβάλλουν αναπροσαρμογή και των δικών μας προτεραιοτήτων. Δηλαδή να προσανατολιστούμε στην ανάπτυξη κοινωνικών διαδικασιών που θα εμφορούνται από τη δική μας λογική για τα πράγματα.
Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να δοκιμάσουμε να παρέμβουμε άμεσα στην αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης, αναπτύσσοντας διαδικασίες αυτοοργάνωσης των εργαζομένων και των στρωμάτων που πλήττονται. Να οργανώσουμε στην πράξη ασπίδες κοινωνικής αλληλεγγύης, μαζί με τη διεκδίκηση που απευθύνουμε στο κράτος. Οι οργανωμένες μας δυνάμεις να λειτουργήσουν ως καταλύτες ανάπτυξης κοινωνικών δικτύων αλληλεγγύης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των εργαζόμενων από τους ίδιους. Έχουμε παραδείγματα τέτοιας δράσης και στη δική μας παράδοση αλλά και σε άλλες χώρες. Μπορεί να ακούγεται σήμερα ουτοπικό αλλά θα είναι τέτοια η κατάσταση στο μέλλον που μια τέτοια προσπάθεια μπορεί να αποκτήσει τεράστια δυναμική, ενώ η απουσία τέτοιων πρακτικών μπορεί να οδηγήσει στην περιθωριοποίησή μας.
Στην ίδια κατεύθυνση, η συνδικαλιστική μας παρέμβαση ίσως πρέπει να αρχίσει από την αρχή στις νέες συνθήκες για την οικοδόμηση σωματείων που θα βασίζονται σε πρώτη φάση στις απαντήσεις που δίνουν τα ίδια στα άμεσα προβλήματα των εργαζομένων, ώστε να αναπτυχθούν εκ νέου σχέσεις αλληλεγγύης και εμπιστοσύνης ανάμεσα στους εργαζόμενους. Μπορεί δηλαδή να έχει μεγαλύτερο νόημα η συνδικαλιστική μας δουλειά να μην επικεντρώνεται στις ανώτερες βαθμίδες, αλλά αυτές να επανανοηματοδοτηθούν ως αποτελέσματα μιας νέας και μακράς πορείας.
Στην τοπική αυτοδιοίκηση θα είχε ενδιαφέρον να διερευνήσουμε τη δυνατότητα διαμόρφωσης σχημάτων που με στόχο την αυτοοργάνωση των γειτονιών για την επίλυση προβλημάτων-άσκηση εξουσίας σε τομείς που αδυνατεί ή δεν θέλει η τοπική διοίκηση να λύσει (ή λύνει με άδικο τρόπο), και όχι μόνο τη συμμετοχή στις εκλογές και τη διαμεσολάβηση αιτημάτων.
Αλλά και στο γενικό ιδεολογικο-πολιτικό μας στίγμα χρειάζεται να κάνουμε βήματα. Για παράδειγμα, έννοιες όπως η ολιγαρκής αφθονία, η οικονομία των αναγκών, η αυτοδιαχείριση, αλλά και εμπειρίες από πρακτικές όπως το δίκαιο εμπόριο ή το ελεύθερο λογισμικό μπορούν να βοηθήσουν στη σκιαγράφηση του δικού μας μοντέλου οικονομίας και κοινωνικής οργάνωσης.
Η σημασία της έμπρακτης ανάπτυξης της λογικής μας
Λόγω έλλειψης χώρου είμαι εξαιρετικά σχηματικός, αλλά η βασική μου επιδίωξη είναι να αρχίσουμε μια συζήτηση, όχι να περιγράψω μια «λύση». Σε κάθε περίπτωση, έχω τη γνώμη ότι η έμπρακτη ανάπτυξη και διεύρυνση της δικής μας λογικής σε διάφορα κοινωνικά πεδία δεν συνιστά συνθηκολόγηση με τη νέα, προφανώς χειρότερη, κατάσταση. Αποτελεί ταυτόχρονα εμβάθυνση στη νέα ταυτότητα της Αριστεράς και προσπάθεια να βρεθούμε ένα βήμα μπροστά, ώστε να είμαστε πιο αποτελεσματικοί. Ο προσανατολισμός στην κοινωνική παρέμβαση πρέπει να υπερβαίνει τις αντιλήψεις τόσο των «σοσιαλιστικών θυλάκων» μέσα στον καπιταλισμό όσο και της απλής συσσώρευσης δυνάμεων και υποστηρικτών που θα αξιοποιηθούν όταν έρθει η ώρα της ανατροπής. Η παρέμβαση της νέας Αριστεράς πρέπει να πραγματώνει από τώρα τη δική μας λογική, να οργανώνει τη ζωή των ανθρώπων με βάση τις δικές μας αξίες, δηλαδή να κάνει πράξη από τώρα την κοινωνία που οραματιζόμαστε. Ένα τέτοιο περιεχόμενο στην πρακτική μας είναι και η καλύτερη απάντηση στην απαξίωση και συρρίκνωση του πολιτικού πεδίου, καθώς μπορεί να αποτελέσει αφετηρία για μια νέα πολιτικοποίηση, μια επαναπολιτικοποίηση. Δηλαδή το πολιτικό αίτημα για αλλαγή του συσχετισμού δύναμης, για ριζική αλλαγή του τοπίου, για την ανατροπή και μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση μπορεί να εκβάλλει εκ νέου με νέα χαρακτηριστικά και δυναμική στο πολιτικό πεδίο, αναγεννώντας το.
Σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται να συνεχίσουμε να ανιχνεύουμε νέους δρόμους, αφήνοντας πίσω παραδοσιακά σχήματα και ταυτότητες που μας διχάζουν χωρίς λόγο, αφού δεν συναρτώνται με τις εξελίξεις γύρω μας και μακριά από ιδρυτικά ή άλλα συμβόλαια που βρίσκονται σε απόσταση από τις πραγματικές ανάγκες των εργαζομένων και τον προβληματισμό της νέας Αριστεράς παγκοσμίως. Με λίγα λόγια, αυτό που προσπάθησα να πω είναι ότι υπάρχει πραγματική αιτία για το κακό κλίμα στο εσωτερικό μας, η οποία δεν έχει να κάνει με αυτά που συνήθως μας απασχολούν. Αυτά είναι απλώς εκφάνσεις του προβλήματος, όχι το ίδιο το πρόβλημα. Είναι καιρός να ασχοληθούμε και με αυτό.
*Ο Ανδρέας Καρίτζης είναι μέλος της ΠΓ του ΣΥΝ
(αναδημοσίευση από την Αυγή της Κυριακής)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου